Κηρύκειο και Τειρεσίας

Ο Τειρεσίας μαζί με τον Κάλχα υπήρξαν οι διασημότεροι μάντεις στην Αρχαία Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, ο Τειρεσίας ήταν Θηβαίος μάντης γιος του Ευήρους και της Χαρικλούς. Σύμφωνα με τον μύθο, κάποια ημέρα ενώ περπατούσε στο όρος Κυλλήνη συνάντησε δύο φίδια που ζευγάρωναν. Ο Τειρεσίας τα χώρισε με την ράβδο πού κρατούσε, και αμέσως μεταμορφώθηκε σε γυναίκα. Επτά χρόνια αργότερα, σε ανάλογο περίπατο, τα ξαναείδε να ζευγαρώνουν. Τα χώρισε πάλι, και ξανάγινε άνδρας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο Τειρεσίας έγινε ο πρώτος άνθρωπος που υπήρξε άνδρας και γυναίκα διαδοχικά, συνεπώς είχε την γνώση και την εμπειρία και των δύο φύλων. Για αυτό τον λόγο σε σχετική αντιδικία που είχαν ο Δίας με τη σύζυγό του, την Ήρα για το: «Ποιος ηδονίζεται περισσότερο στο σεξ, ο άνδρας ή η γυναίκα;», κάλεσαν τον Τειρεσία να τους πει την γνώμη του. Η απάντηση του Τειρεσία ήταν: «Επτά φορές περισσότερο η γυναίκα!» Η Ήρα θύμωσε από αυτή του την απάντηση, και για να τον τιμωρήσει τον τύφλωσε. Ο Δίας για να τον αποζημιώσει, του έδωσε το χάρισμα της μαντικής ώστε να βλέπει πλέον τα μελλούμενα με τον Νου, και διάρκεια ζωής επτά γενεών. Σύμφωνα μάλιστα με τον Όμηρο, συνέχισε να ασκεί τη μαντική τέχνη ακόμα και στον Αδη.

Το σημαντικότερο ίσως αρχετυπικό σύμβολο της Αρχαίας Ελλάδος είναι το Κηρύκειο, η ιερή ράβδος που έφεραν οι «Κήρυκες» κατά την διάρκεια των Μυστηρίων, αλλά και οι πρεσβευτές, ο Ασκληπιός (χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα ως έμβλημα της ιατρικής), και ο θεός Ερμής. Κηρύκειο φέρουν ακόμη και σήμερα οι Ορθόδοξοι αρχιερείς!

Το κηρύκειο είναι περισσότερο γνωστό ως κηρύκειο του θεού Ερμή. Τα φίδια τυλίχτηκαν αντικριστά σε σχήμα 8 γύρω από την ράβδο, παίρνοντας στην κορυφή το σχήμα Φ. 

Αρχίζοντας από το σχήμα του, συναντάμε το σχήμα Φ, που μας παραπέμπει στον χρυσό αριθμό (1,618), τον αριθμό της ομορφιάς! Ένας αριθμός, του οποίου τις αναλογίες συναντούμε παντού στην φύση, από τον μικρόκοσμο έως τον μακρόκοσμο. Από τα ορυκτά και την γεωμετρική δομή των κρυστάλλων, έως την ανάπτυξη των φυτών (την κατανομή των φύλλων στον μύσχο) τα όστρακα, στην διατομή του DNA (οι έλικες του DNA ομοιάζουν στο σχήμα του κηρυκείου), τις αναλογίες του ανθρώπινου σώματος έως τις έλικες των γαλαξιών και τη στροφορμή των μαύρων τρυπών!

Τον αριθμό Φ τον αναφέρει ο Πυθαγόρας τον 5ο αιώνα π.X, και τον εφήρμοσαν ο Ικτίνος ο Καλλικράτης και ο Φειδίας στην αρχιτεκτονική του Παρθενώνα και όχι μόνο, εφόσον με βάση τις αναλογίες του αριθμού χτίστηκαν πολλοί ναοί και οικοδομήματα όπως π.χ, το Κολοσσαίο, η Αψίδα του Θριάμβου του Μ. Κωνσταντίνου κ.α.

Ως αρχέγονο σύμβολο το φίδι λόγω της σπουδαιότητας του συμβολισμού του, διαδραματίζει στην αρχαιότητα πρωταγωνιστικό ρόλο στις μυστηριακές τελετουργίες. Ήδη στην Μινωική Κρήτη η μεγάλη Θεά ως ζωοδότρεια και τροφός, θεά της γέννησης, του θανάτου και της αναγέννησης, κρατά στα χέρια της φίδια.

Στα Ελευσίνια μυστήρια τμήμα των μυσταγωγικών τελετουργιών, αποτελούσε το άγγιγμα φιδιού από τους μύστες. Οι Βακχικές τελετές είχαν ως κεντρική παρουσία, ένα ζωντανό φίδι ως φορέα του θεού, ενώ και οι μαινάδες κρατούσαν επίσης φίδια. Ο Διονυσιακός θίασος χειρονομούσε με φίδια και καλούσε τον θεό με την ιερή κραυγή «φάνηθι δράκων».

Στα δε Ορφικά μυστήρια, χρησιμοποιούσαν ως σύμβολο, ένα φίδι τυλιγμένο γύρω από «το Ορφικό αυγό», που συμβόλιζε τον κόσμο που περιβάλλεται από το Δημιουργικό πνεύμα του. Στην Ορφική θεογονία, ο Δίας σμίγει με τη μητέρα του Ρέα, έχοντας πάρει και οι δύο τη μορφή του φιδιού. Γεννιέται η Περσεφόνη (σύμβολο της περιοδικότητας και των μεταμορφώσεων των φαινομένων) και ζευγαρώνει με τον πατέρα της τον φιδόμορφο Δία.

Ο όφις είναι ένα χθόνιο σύμβολο που έχει σχέση με την γη την αρχέγονη ζωοδότειρα ορμή, αλλά και τον θάνατο, και τον κάτω κόσμο. Το φίδι θεωρείται επίσης σεληνιακό έμβλημα. Ταυτίζεται με τον διαρκώς μεταβαλλόμενο χαρακτήρα της σελήνης. Η σεληνιακή θεά Εκάτη, απεικονιζόταν ως φίδι ή είχε φίδια στα μαλλιά της. Συμβόλιζε την ανθρώπινη ψυχή, καθώς οι ψυχές περνούν από την σελήνη στην άνοδο και στην κάθοδο τους προς την ενσάρκωση. Αυτό υποδεικνύουν τα φτερά στην κορυφή του Κηρυκείου, τα οποία προστέθηκαν στο κηρύκειο του ψυχοπομπού Ερμού στο μέσον περίπου της τρίτης π.Χ. εκατονταετηρίδας.

Στο κηρύκειο τα φίδια είναι δύο που περιπλέκονται στην ράβδο

 Στον αγγελιοφόρο των Θεών ψυχοπομπό Ερμή, το κηρύκειο συμβόλιζε την ιδιότητα του θεού ως ψυχοπομπού, εκείνου που οδηγεί τις ψυχές από και προς τον Άδη. Πρόκειται για το σύμβολο που θυμίζει τη σύνδεση των δύο κόσμων. Η περιέλιξη των φιδιών υποδηλώνει την ακαθόριστη και ανανεούμενη πορεία της ύπαρξης. Ο Ερμής οδηγεί τους μύστες στις μυσταγωγικές τελετές, με σκοπό την κατανόηση των μυστικών της φύσεως, την διεύρυνση της συνείδησης, και την απόκτηση μίας ανώτερης γνώσης, καθώς το κηρύκειο εκπροσωπεί όπως και ο θύρσος στα Διονυσιακά μυστήρια, την μαγική ράβδο ή το «δένδρο της ζωής», δηλαδή την μυστηριακή οδό, που οδηγεί στην γνώση των απόκρυφων επιστημών.

Το κηρύκειο συμβόλιζε τις αντίθετες δυνάμεις, και την δυαδικότητα

δια μέσω της οποίας είναι αναγκασμένη να λειτουργεί η ανθρώπινη αντίληψη, καθώς οι αισθήσεις μας περιορίζουν, σε αντίθεση με το «άχρονο ενιαίο Όλον», το οποίο υπερβαίνει κάθε διάκριση και πολλαπλότητα. Κάτ’ αυτόν τον τρόπο τα δύο αντίθετα φίδια συμβολίζουν: Το θετικό και το αρνητικό, το αρσενικό και το θηλυκό, το καλό και το κακό, το Φως, την σοφία και την πνευματική αναγέννηση του ανθρώπου (κατ’ αντιστοιχία της αλλαγής του δέρματος του φιδιού) αλλά και το σκοτάδι της ασυνειδησίας.

Κατά τον Ησύχιο, «ο δράκων» όπως καλούνταν το κηρύκειο, ήταν ήδη γνωστό κατά τους χρόνους του Σοφοκλέους. Το αρχαιότερο δε μνημείο, στο οποίο παρίσταται ο τύπος αυτός, είναι τεμάχιο αγγείου προερχόμενο από περσικά ερείπια της Ακρόπολης, δηλαδή του τέλους του Στ’ και των αρχών του Ε’ π.Χ. αιώνα.

Ένα αντίστοιχο σύμβολο συναντούμε και στην Παραδοσιακή Κινεζική Φιλοσοφία, το γνωστό Γιν και Γιάνγκ τα οποία αφορούν τις δυο πρωταρχικές κοσμικές αρχές του σύμπαντος. Αντιπροσωπεύουν τους δύο αντίθετους και συμπληρωματικούς πόλους της φύσης.  Το Γιάνγκ είναι το άσπρο είναι η ενεργός, αρσενική αρχή. Το Γιν είναι το μαύρο είναι η παθητική, η θηλυκή αρχή. Ως σύμβολο παριστάνεται από ένα κύκλο, του οποίου το ένα μισό είναι άσπρο με ένα μαύρο σημείο μέσα του, και το άλλο μισό μαύρο, με ένα άσπρο σημείο μέσα του. Είναι οι δύο δυνάμεις της φύσης που μάχονται, το λευκό και το μαύρο, έτσι ώστε η μια να διαδέχεται ακατάπαυστα την άλλη, και έτσι να δημιουργείται ο κόσμος με τις αποχρώσεις του.

Καθώς το σύμβολο κινείται, το μικρό μαύρο σημείο μέσα στο αντίθετο μισό άσπρο μεγαλώνει κι ενισχύεται, έτσι ώστε κάποια στιγμή καταλαμβάνει ολόκληρο το χώρο του και το αντικαθιστά. Αυτή η κίνηση της ενέργειας έχει σαν αποτέλεσμα, να δημιουργούνται οι ενδιάμεσες καταστάσεις στη φύση που κάνουν τον κόσμο πολύμορφο, περιπλοκότερο και πιο πλήρη.